Маълумки, ўзбек романчилигининг илк асари бўлмиш «Ўткан кунлар» ХХ аср мобайнида яратилган янги ўзбек адабиёти учун бадиий намуна ва адабий маҳорат мактаби ҳисобланади. Зеро илк ўзбек романида тасвирланган ва кўтарилган маънавий-ахлоқий муаммолар янги тарихий шароитда, янги авлод кишилари тақдирларида ўзига хос тарзда такрорланиши кўп бор кузатилган. Шундай бўлиши табиий ҳам, чунки чинакам бадиий асар умумахлоқ ва умумфалсафий масалаларни қайсидир даражада умумлаштириши, намунавий ҳолга келтириши тайин.

• adabiyot

Рубоий ўзбек мумтоз адабиётида ўзига муносиб ўринга эга, кенг тарқалган адабий жанрлардан бири. Илмий адабиётларда рубоийга: “фалсафий, ишқий, ижтимоий-сиёсий, ахлоқий ва диний мазмунларда ёзилган тўрт мисрадан иборат лирик турга мансуб мустақил жанр. Рубоий, асосан Шарқ поэзиясида мавжуд бўлиб, аслида халқ шеъриятидаги тўртликлар унга асос бўлган. Рубоий шакл жиҳатидан ихчам бўлса ҳам, бироқ у катта фалсафий умумлашмаларни ифодалаши билан ажралиб туради… Рубоий жанри учун асосий белги энг аввало мазмуннинг ихчам ва лўнда шаклда берилиши, фалсафий умумлашманинг бақувватлиги бўлса, иккинчидан, фақатгина тўрт мисрадан иборат шеърий ҳажмда шу теран ва яхлит фалсафий умумлашмани ифодалай олиши ҳисобланади.Агар эътибор берган бўлсангиз жанрнинг асосий белгиси сифатида фалсафий умумлашма олинади. Рубоийга берилган бошқа илмий адабиётларда ҳам рубоийга тарифда асосий диққат-эътибор фалсафий умумлашмага қаратилади. 

• Adabiyot

      O’zbek adabiyotida romanchilikni boshlab bergan Abdulla Qodiriy o’zbek adabiy tili rivojiga o’zining salmoqli hissasini qo’shdi. U “O’tkan kunlar”, “Mehrobdan chayon” kabi romanlri, hikoya, qissa va feletonlarini xalq tushunadigan jonli tilda yozdi.

 

      Ma’lumki, og’zaki so’zlashuv nutqi va shevalariga xos so’z va so’z shakillarining yozma adabiyotda keng qo’llanishi asarning g’oyaviy-badiiy xususiyatlarini ochishda, personajlar tilini tipiklashtirishda, voqealarni izchil tasvirlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu jihatdan adabiy tilda uchramaydigan so’z va atamalarni jonli tildan o’zlashtirib adabiy tilni boyitish, soddalik va obrazlilikni yuzaga keltirish Abdulla Qodiriy ijodining o’ziga xosligidir.

 

• Adabiyot sher

XX asr o‘zbek xalq dostonchiligida yangi bir adabiy pog‘onaga ko‘tarilish davri bo‘ldi. Bu yangilanish XIX asrdagi an’anaviy xalq dostonchiligining poetik jihatdan yuksak cho‘qqiga ko‘tarilgan davrini saqlab qolish va davom ettirish bilangina cheklanib qolmay, davrning murakkab va chigal, shiddatli davriga o‘z munosabatlarini bildirishlari, barqaror epik an’analardan chekinmagan holda yangi badiiy shakl va mazmundagi asarlar yaratish bilan ham xarakterlidir. O‘z davrining dongdor baxshi-shoirlari – Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li, Ergash Jumanbulbul o‘g‘li, Muhammadqul Jonmurod o‘g‘li Po‘lkan, Islom shoir Nazar o‘g‘li repertuarlarida folklorshunoslik fanida yangi tarixiy deb nomlangan janrdagi epik asarlar paydo bo‘la boshladi.

• Adabiyot she'r

O‘tgan asrning adabiyot, ma’naviyat olamidagi eng muhim voqealaridan biri shubhasiz, Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlar” romanining yaratilishidir. Ushbu asar yaratilgach uning mavzusi, muammosi orasidagi bahslar qizg‘in tus oldi. Yozuvchi bu asarida Chor Rossiyasi bosqini arafasida Turkistondagi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy hayotni tasvirlash bilan bir qatorda o‘zbek xalqining mentaliteti, qadriyatlari, urf-odatlari va orzu-intilishlarini ham yoritib bergan.

• Adabiiyot she'r

Prezdentimiz I.A.Karimov “Yuksakma’naviyat – yengilmas kuch” asarida “… bu yorug‘ olamda eng buyuk jasorat nima, degan savolga, hech ikkilanmasdan, eng buyuk jasorat _ma’naviy jasorat   deb javob bersak, o‘ylaymanki, yanglishmagan bo‘lamiz”,[1]-deb yozadi va atoqli olim va jamoat arbobi Ozod Sharafiddonov, Zulfiyaxonim kabi adabiyotshunoslarni tilga oladi.

• Adabiyot sher

Muhammad Yusuf pokiza inson edi. U odamlarning esini og‘dirgan, o‘ylatgan, kuldirgan, yig‘latgan, topgan-tutganini odamlar ustida sochgan saxiylik timsoli edi.  
Said Ahmad,
O‘zbekiston Qahramoni, O‘zbekiston   xalq   yozuvchisi
Shoirlik Muhammad Yusuf uchun orzu emasdi. Uning eng buyuk orzusi onajoni, volidai muhtaramasining rizoligiga erishmoqlik, unga munosib  o‘g‘il  bo‘lish  edi. Uning  nazdida  dunyo  shoirlarining   bor  iztirobi  va  dardini  yig‘salar-da, onaning  bir  daqiqalik bola diydoriga tashnalik va xavotiriga teng kelmasdi. Jonidan musofirlik alami o‘tgan bu shoirning eng buyuk iztirobi ona bag‘rini qo‘msash, uning qo‘llari, ma’yus nigohi, beozor allalari, tuganmas duolarining sog‘inchi edi.   

• Adabiyot sher

O’zbekiston Qahramoni, Xalq shoiri Erkin Vohidovning “Ruhlar isyoni” dostonida shunday so’zlar bor:

• Adabiyot

Бугун таълим жараёнида ижобий ўзгаришларни юзага чиқариш учун давлат ҳам, жамият ҳам тўла сафарбар қилинган. Муҳтарам Президентимиз таъкидлаганларидек:” Жамики эзгу фазилатлар инсон қалбига, аввало, она алласи, она тилининг бетакрор жозибаси билан сингади. Мен бу масалани алоҳида таъкидлаб айтаётганим бежиз эмас. Она тили – бу миллатнинг руҳидир. Ўз тилини йўқотган ҳар қандай миллат ўзлигидан жудо бўлиши муқаррар”.

• Asar tilini o'rganish

Кишилар ўртасида, жамиятда ўзаро фикр алмашишнинг, миллатни миллат қилиб шакллантирувчи асосий белгилардан бири тилдир. Чунки кишининг қайси миллатга мансублигини белгиловчи асосий омил унинг тили ҳисобланади. Шундай экан, маълум миллатга мансуб барча кишилар миллий маънавиятимизнинг ташувчилари ва яратувчиларидир. Шу сабабли ҳам доно халқимиз “Тилга эътибор – элга эътибор”, деб бежиз айтишмаган. Чунки инсоннинг маънавий юксаклиги, энг аввало, унинг тилдан яъни инсонлар билан бўлган муносабатида билинади. Маданиятли ва маънавиятли киши одамлар билан  муомалада ҳар бир сўзга  эътибор қаратиб, ўйлаб гапиради. Ҳар  бир жумлада маълум мантиқ мужассамлашган бўлади. Халқимизда буни “баъмани киши” деган  ибора билан айтадилар. Аксинча, палапартиш, тўғри келган гапни ўринсиз ҳолда ишлатувчи кишилар эса на ўзини, на ўзгани, на элни ҳурмат қилувчилардир. Халқимизда улар “гапида тузи йўқ” деган ибора билан аталади. Демак, бундай кишиларда маънавият ҳам ҳаминқадар шаклланган бўлади. Чунки инсоннинг ички дунёси, маънавий дунёқараши бутун борлиғи унинг тили, нутқи орқали рўёбга чиқади. Шу сабабли ҳам халқимиз “Бировнинг кишилигини билмоқчи бўлсанг, уни даврага солиб кўр” деб, бежиз айтмаган. Чунки ҳар бир шахс ўз нутқи орқали ўзининг  портретини, характерини, хуллас, қандай шахс эканлигини ўзи чизиб беради.

• Ma'naviyatning ahamiyati

         “Лисон ут-тайр” достони Алишер Навоийнинг сўнгги, ҳажман энг кичик достони бўлиб, Фаридиддин Атторнинг “Мантиқ ут- тайр” достонига жавобан ёзилган. Руҳияси камолотга етишиб, Илоҳиёт ҳақидаги мушоҳадалар хаёлини банд этган Навоий бу достонни “Фоний” тахаллуси билан ёзган. Инсоннинг яшашдан муддаоси, ҳар қандай қийинчиликларга нисбатан собит имон билан курашиши лозимлиги, бу дунё нафсига қул бўлишнинг фожеавий оқибатлари, яъни, умуман олганда, кишиларнинг комилликка эришиш йўлидаги заҳматлари ва улардан халос бўлиш тадбирлари қушлар образи орқали муаййан воқеа-ҳодисалар тасвири билан чизиб берилган бу асар нафақат, асар ёзилган давр, балки бугунги кун кишиси учун ҳам долзарб масалаларни ечиб бера оладиган,  маънавий баркамолликка эришиш машаққатларини кўрсатиб бера оладиган ғоявий-бадиий жиҳатдан ғоят қимматли асардир.

• Dostonning mohiyati

Шахмат (форсча шоҳ, мот сўзларининг бирикувидан ҳосил бўлиб) шоҳ ўлди, деган маънони беради. Икки хил (оч ва тўқ) рангдаги 64 та тенг квадратли тахта (сатҳ)да икки хил рангдаги ўн олтитадан дона (битта шоҳ ва фарзин, иккитадан руҳ, фил ва от, саккизтадан пиёда)да ўйналади. 

• Ilm farzi

Иккинчи жаҳон уруши мавзуи Шуҳратнинг ижодида ўзгача аҳамият касб этади. Унинг Жангчи блокнотидан” туркум шеърларида тасвирланган жангчи образи ватан учун жон фидо қиладиган, Ватанни ғоятда севган, унинг тупроғини кўзига тўтиё айлаган инсон образидир.

• Shuxrat ijodi

Истиқлол даври ўзбек шеърияти ижодкорга ўз ғояси, адабий-эстетик идеалларини тараннум этиш учун кенг имкониятлар берди.  Хусусан, уларнинг Ватан озодлиги, Истиқлол қадри, уни мустаҳкамлаш борасидаги идеаллар ижодкорларнинг шеър ва достонларида куйланади. Буни биз  Шаҳло Аҳророва ижоди мисолида ҳам кўришимиз мумкин.

• Vatan talqini

«Маънавият-инсонни руҳан покланиш, қалбан улғайишига чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун қиладиган, виждонини уйғотадиган беқиёс куч, унинг барча қарашларнинг мезони” экан, инсон маънавий ва руҳий дунёсида вужудга келган ўзгариш, янгиланиш жараёнларини бадиий тадқиқ, этиш адабиёт долзарб масалаларидандир. Шеъриятда инсон руҳий дунёсини мушоҳада қилиш ва қабул қилиш ҳар хил бўлганидек, талқин ва муносабатлар ҳам турлича бўлиши табиий ҳолдир. Барчамизга маълумки, ўзбек шеъриятида, деярли барча даврларида истеъдодли шоирлар инсон қалби ва руҳий оламидаги ҳолатларни бутун кенглиги, мураккаблиги ва зиддиятлари билан тасвирлашга ҳаракат қилишган.

• sheriyat olami

Жиззах вилояти топонимлари, яьни Баҳмал, Зомин, Фориш, Ϝаллаорол, Зафаробод тоғлари, даралари, зов(тик қояли тоғлар), қашқалар (тепага чиқиш йўли), таг (об) (сувга яқин жой), даралар, шиварлар (кам сувнинг доимий оқиб туриши натижасида кичик ботқоқлик ҳосил бўлган жой), ошувлар давонлар ҳали ўрганилгани йўқ.

• O'zbek tili va adabiyoti

Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya va sportni yanada ommaviylashtirish orqali o‘quvchi-yoshlarni jismoniy barkamolligini yaxshilash mamlakat kelajagini yuksaltirishga bo‘lgan katta e'tibor, deb ta'kidlagan.

• jismoniy madaniyat

Insoniyatning ilm olishga bo‘lgan intilishi cheksizdir. Zamonasidagi barcha bilim asoslarini bilish sharq allomalariga xos.

• Jismoniy madaniyat

Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati fanida jismoniy tayyorgarlik tushunchasi alohida o‘rin tutadi. Manbaalarda (L.P.Matveev, V.N.Navikov, B.A.Ashmarin va boshqalar.) keltirishicha “jismoniy tayyorgarlik” asosiy harakat sifatlarining rivojlanganlik darajasi bilan xarakterlanib, u kishilarni kundalik turmushda, harbiy xizmatda zarur bo‘lgan, katta jismoniy tayyorgarlik talab qiladigan jismoniy harakatlarni bajarishga tayyor bo‘lib turishini ifodalaydi. Jismoniy tayyorgarlikni kishilarni jismoniy madaniyatini oshirish, sport mashqi kabi faoliyat turlari bilan bog‘liq ravishda amalga oshirish muammolari bilan sohamizning deyarli barcha olimlari ilmiy-tadqiqot ishlar bilan olib borishgan. Jismoniy tayyorganlikni harbiy xizmatga bog‘liq ravishda amalga oshirish masalalari bilan ham N.Hamroev, T.Usmonxo‘jaev, N.Volkov, Yu. Chernov va boshqa olimlar ish olib borgan.

• Jismoniy madaniyat

Umumta'lim va kasb-hunarga tayyorlash jarayonlarida o‘quvchi va talaba yoshlarning jismoniy tayyorgarliklarini o‘rganish hamda ularning barkamolligini tarbiyalashda jismoniy tarbiya vositalaridan foydalanishning yo‘llari va qo‘llaniladigan yangi texnologiyalarni o‘rganish, ilg‘or tajribalarni ommalashtirish ishimizning asosiy maqsad va vazifalarini ifodalaydi.

• Jismoniy madaniyat